red. Aleksandra Sęk

Według Styczek, Kania, Sołtys-Chmielowicz w terapii dzieci z dyslalią często zbytnią uwagę poświęca się na wywołanie konkretnej głoski przy nieprawidłowej artykulacji, a zdecydowanie za mało poświęca się pracy nad strukturą wyrazu, czyli:

• budową sylabiczną,
• strukturą fonetyczno-fonologiczną
• powiązaniem sylaby i głoski czy też fonemu w wyrazie,
• jakością jednostki fonemu/głoski w sylabie, a dalej w wyrazie.

Jak mówi Anna Sołtys-Chmielowicz zdolność prawidłowej artykulacji głoski w izolacji, sylabach otwartych, zamkniętych i prostych wyrazach nie jest gwarancją prawidłowej artykulacji głosek w dłuższych wypowiedziach. Dzieje się tak, ponieważ nie porozumiewamy się pojedynczymi głoskami, a wyrazami.

Trudności w łączeniu fonemów w sylaby poprzez wymawianie pojedynczej głoski, pojawić się mogą u pacjentów afatycznych. Określenie z jakim możemy się spotkać to afazja fonotaktyczna.

Fonotaktyka wywodzi się działu fonologii, a przedmiotem badawczym jest analiza systemów fonologicznych w ujęciu syntagmatycznych właściwości. Fonotaktyka bada dopuszczalne ciągi fonemów, czyli możliwości i ograniczenia w badanym języku. Jedną z reguł fonotaktycznych w języku polskim jest:

• brak wyrazów zaczynających się samogłoskami: [ę, ą, y],
• nie występowanie dźwięcznych obstruentów w wygłosie wyrazu,
• nie łączenie spółgłosek: [l, g, k] z samogłoską [y] (Milewski, 2021, s.48-50).

Według Jusczyk, Kurcz i Kuhl opanowanie ciągów fonemów, które są dozwolone w danym języku, nie jest łatwym procesem, który trwa podczas nauki języka. Warto zaznaczyć, że umiejętność odróżnienia układów fonotaktycznych występujących dla języka ojczystego, pojawia się już około 9 miesiąca życia. Holly L. Storkel w badaniach grupy dzieci trzy-, cztero-, pięcio-, sześcioletnich dowiódł, że dzieci w szybszy sposób nabywają pseudosłowa, które zbudowane są z bardzo prawdopodobnej frekwencji sekwencji, niż słowa z zbudowane z rzadko spotykanych sekwencji.

Język polski ma charakter spółgłoskowy, co oznacza, że jest on fonologicznym językiem, w którym spółgłosek jest więcej w 70%, niż samogłosek. W przyjęciu 28-fonemowego systemu konsonantycznego to w teorii pojawić się może 756 innych grup 2-spółgłoskowych, 19 656 kombinacji 3-spółgłoskowych, i 491 400 układów 4-spółgłoskowych. Najłatwiejsze dla dzieci są grupy 2-spółgłoskowe, które zbudowane są ze spółgłosek, które pojawiają się najwcześniej w systemie fonetycznym języka ojczystego.

Przykłady połączeń 2-spółgłoskowych wymawianych przez dziecko, według stopniowania trudności:

• spółgłoska zwarto-wybuchowa + spółgłoska zwarto-wybuchowa
• spółgłoska szczelinowa + spółgłoska zwarto-wybuchowa,
• spółgłoska zwarto-wybuchowa + spółgłoska szczelinowa
• spółgłoska szczelinowa + spółgłoska szczelinowa.

Czynniki oddziałujące na umiejętność wymowy grup spółgłoskowych u dzieci:

• sposób artykulacji głosek,
• pozycja grupy spółgłoskowej w wyrazie, ,
• szyk spółgłosek wewnątrz grupy spółgłoskowej,
• liczba spółgłosek w grupie (Milewski, 2021-83-84).

Trudności w artykulacji grup spółgłoskowych wiążą się z trudnościami w pisaniu. Najczęściej błędy popełniają uczniowie w pierwszych klasach szkoły podstawowej, np.:

• żuf = żółw,
• sześ, szejść, szejś = sześć,
• spuch, spłuch = spuchł,
• mistrzcz, misrzm, miszcz = mistrz,
• desz, deczsz = deszcz,
• gwóź = gwóźdź.

Jak nam wiadomo, język wykorzystuje zaledwie część tych możliwości. Więcej informacji na temat występowania głosek/fonemów w języku polskim znaleźć można w podręczniku:

• Marii Dłuskiej Fonetyka polska,
• Tytusa Benniego Fonetyka opisowa języka polskiego
• Bożeny Wierzchowskiej Wymowa polska, Fonetyka i fonologia języka polskiego,

Wiedza z zakresu fonostatyki, fonotaktyki jest bardzo potrzebna logopedom. Dzięki jej znajomości logopeda dobrze zna się na:

• opisie jednostek elementarnych języka i mowy,
• częstości występowania układów fonotaktycznych, i odróżnienia ich rodzajów,
• odróżnieniu częstości występowania fonemów w inwentarzu, a frekwencji tekstowej,
• diagnozie zaburzeń mowy.

Wiedza na temat aspektów ilościowych systemu językowego i wyżej wymienione składowe sprawiają, że logopeda dobrze zdiagnozuje zaburzenia mowy. Dodatkowo w sposób racjonalny zaprogramuję etapy terapii, w tym ćwiczenia logopedyczne. A materiał lingwistyczny dobierać będzie w sposób stosowny i najbardziej skuteczny.

Szkolenie z tego zakresu odbędzie się 27 lutego 2023 roku, link do szkolenia.

#speech #speechtheraphy #teczkalogopedy #szkoleniaonline #kursyonline #fonologia #fonologiajęzykapolskiego #funkcjefonologiczne #filologiapolska

Bibliografia:

1. Milewski S., 2021, Fonotaktyka i fonostatyka w teorii i praktyce logopedycznej w: Domagała A., Mirecka U., Logopedia przedszkolna i wczesnoszkolna. T.1. Rozwój sprawności językowych. Podstawowe problemy logopedyczne, Gdańsk, Harmonia Universalis, s.48-86.
2. Korepetycje Fonetyka i fonologia języka polskiego prowadzący Aleksandra Sęk.