red. Aleksandra Sęk
Według Styczek, Kania, Sołtys-Chmielowicz w terapii dzieci z dyslalią często zbytnią
uwagę poświęca się na wywołanie konkretnej głoski przy nieprawidłowej artykulacji, a
zdecydowanie za mało poświęca się pracy nad strukturą wyrazu, czyli:
- budową sylabiczną,
- strukturą fonetyczno-fonologiczną
- powiązaniem sylaby i głoski czy też fonemu w wyrazie,
- jakością jednostki fonemu/głoski w sylabie, a dalej w wyrazie.
Jak mówi Anna Sołtys-Chmielowicz zdolność prawidłowej artykulacji głoski w
izolacji, sylabach otwartych, zamkniętych i prostych wyrazach nie jest gwarancją
prawidłowej artykulacji głosek w dłuższych wypowiedziach. Dzieje się tak, ponieważ
nie porozumiewamy się pojedynczymi głoskami, a wyrazami.
Trudności w łączeniu fonemów w sylaby poprzez wymawianie pojedynczej głoski,
pojawić się mogą u pacjentów afatycznych. Określenie z jakim możemy się spotkać to afazja
fonotaktyczna.
Fonotaktyka wywodzi się działu fonologii, a przedmiotem badawczym jest analiza
systemów fonologicznych w ujęciu syntagmatycznych właściwości. Fonotaktyka bada
dopuszczalne ciągi fonemów, czyli możliwości i ograniczenia w badanym języku. Jedną z
reguł fonotaktycznych w języku polskim jest:
- brak wyrazów zaczynających się samogłoskami: [ę, ą, y],
- nie występowanie dźwięcznych obstruentów w wygłosie wyrazu,
- nie łączenie spółgłosek: [l, g, k] z samogłoską [y] (Milewski, 2021, s.48-50).
Według Jusczyk, Kurcz i Kuhl opanowanie ciągów fonemów, które są dozwolone w
danym języku, nie jest łatwym procesem, który trwa podczas nauki języka. Warto zaznaczyć,
że umiejętność odróżnienia układów fonotaktycznych występujących dla języka ojczystego,
pojawia się już około 9 miesiąca życia. Holly L. Storkel w badaniach grupy dzieci trzy-,
cztero-, pięcio-, sześcioletnich dowiódł, że dzieci w szybszy sposób nabywają pseudosłowa,
które zbudowane są z bardzo prawdopodobnej frekwencji sekwencji, niż słowa z zbudowane
z rzadko spotykanych sekwencji.
Język polski ma charakter spółgłoskowy, co oznacza, że jest on fonologicznym
językiem, w którym spółgłosek jest więcej w 70%, niż samogłosek. W przyjęciu
28-fonemowego systemu konsonantycznego to w teorii pojawić się może 756 innych grup
2-spółgłoskowych, 19 656 kombinacji 3-spółgłoskowych, i 491 400 układów
4-spółgłoskowych. Najłatwiejsze dla dzieci są grupy 2-spółgłoskowe, które zbudowane są ze
spółgłosek, które pojawiają się najwcześniej w systemie fonetycznym języka ojczystego.
Przykłady połączeń 2-spółgłoskowych wymawianych przez dziecko, według stopniowania
trudności:
- spółgłoska zwarto-wybuchowa + spółgłoska zwarto-wybuchowa
- spółgłoska szczelinowa + spółgłoska zwarto-wybuchowa,
- spółgłoska zwarto-wybuchowa + spółgłoska szczelinowa
- spółgłoska szczelinowa + spółgłoska szczelinowa.
Czynniki oddziałujące na umiejętność wymowy grup spółgłoskowych u dzieci:
- sposób artykulacji głosek,
- pozycja grupy spółgłoskowej w wyrazie,
, - szyk spółgłosek wewnątrz grupy spółgłoskowej,
- liczba spółgłosek w grupie (Milewski, 2021-83-84).
Trudności w artykulacji grup spółgłoskowych wiążą się z trudnościami w pisaniu.
Najczęściej błędy popełniają uczniowie w pierwszych klasach szkoły podstawowej, np.:
- żuf = żółw,
- sześ, szejść, szejś = sześć,
- spuch, spłuch = spuchł,
- mistrzcz, misrzm, miszcz = mistrz,
- desz, deczsz = deszcz,
- gwóź = gwóźdź.
Jak nam wiadomo, język wykorzystuje zaledwie część tych możliwości. Więcej
informacji na temat występowania głosek/fonemów w języku polskim znaleźć można w
podręczniku:
- Marii Dłuskiej Fonetyka polska,
- Tytusa Benniego Fonetyka opisowa języka polskiego
- Bożeny Wierzchowskiej Wymowa polska, Fonetyka i fonologia języka polskiego,
Wiedza z zakresu fonostatyki, fonotaktyki jest bardzo potrzebna logopedom. Dzięki
jej znajomości logopeda dobrze zna się na:
- opisie jednostek elementarnych języka i mowy,
- częstości występowania układów fonotaktycznych, i odróżnienia ich rodzajów,
- odróżnieniu częstości występowania fonemów w inwentarzu, a frekwencji tekstowej,
- diagnozie zaburzeń mowy.
Wiedza na temat aspektów ilościowych systemu językowego i wyżej wymienione
składowe sprawiają, że logopeda dobrze zdiagnozuje zaburzenia mowy. Dodatkowo w
sposób racjonalny zaprogramuję etapy terapii, w tym ćwiczenia logopedyczne. A materiał
lingwistyczny dobierać będzie w sposób stosowny i najbardziej skuteczny.
Szkolenie z tego zakresu znajdą Państwo poniżej
#speech #speechtheraphy #teczkalogopedy #szkoleniaonline #kursyonline #fonologia
#fonologiajęzykapolskiego #funkcjefonologiczne #filologiapolska
Bibliografia:
- Milewski S., 2021, Fonotaktyka i fonostatyka w teorii i praktyce logopedycznej w:
Domagała A., Mirecka U., Logopedia przedszkolna i wczesnoszkolna. T.1. Rozwój
sprawności językowych. Podstawowe problemy logopedyczne, Gdańsk, Harmonia
Universalis, s.48-86. - Korepetycje Fonetyka i fonologia języka polskiego prowadzący Aleksandra Sęk.
